U našem tradicionalno podijeljenom društvu, veoma je važno što smo dobili podršku od medija da HPV vakcinaciju predstavimo kao proces od opšte dobrobiti i značaja za sve. Bez medija ne bi bilo moguće da se ostvari prvi cilj a to je da vakcinacija protiv humanih papiloma virusa započne i da zaživi kao redovan program prevencije. Mediji su prepoznali značaj ove aktivnosti i veoma pomogli u promovisanju javnog interesa kroz sadržaj koji su plasirali.

Zašto vakcina?

Prema procjenama Svjetske zdravstvene organizacije za 2020. godinu Crna Gora ima najveću dobno standardizovanu stopu obolijevanja (26,2/100.000 žena) i umiranja (10,5/100.000 žena) od raka grlića materice u Evropi! HPV infekcije su veoma rasprostranjene i u toku života, 8 od 10 osoba bude inficirano nekim od tipova ovog virusa. Kod značajnog broja inficiranih, HPV infekcije prelaze u dugotrajne i mogu izazvati genitalne bradavice, kao i rak (kancer) na raznim organima.

U našoj populaciji od sa HPV-om povezanih kancera, najčešći je rak grlića materice. Više od 90% slučajeva raka grlića materice izazvano je dugotrajnom HPV infekcijom, pa se praktično može reći da raka grlića materice gotovo da nema bez HPV infekcije.

Gdje smo sada?

• Program HPV vakcinacije započeli smo septembra 2022. godine i do sada smo u primarnoj ciljnoj grupi (9-godišnje djevojčice, rođene 2013. godine) vakcinisali 1027 djevojčica ili nešto preko četvrtine (26.5%).
• Osim djevojčica rođenih 2013. godine mogle su se vakcinisati i djevojčice rođene krajem 2012. godine (kojih ima manje, a u momentu vakcinacije nisu imale 10 godina) i među njima je vakcinisano 234 djevojčica.
• Od 01. marta 2023. godine započet je program sustizanja tj. vakcinacija djevojčica uzrasta 10-14 godina pa je ukupan broj vakcinisanih u uzrastu 9-14 godina: 1437 (zakjučno sa 08.03).

Sljedeći koraci

• Od 01. marta 2023. vrši se pozivanje i vakcinacija djevojčica čiji su roditelji iskazali interesovanje za vakcinaciju (od oktobra 2022. do januara 2023.), i to će biti dominantna aktivnost tokom ovog mjeseca.
• Nakon toga, najkasnije od prvog vikenda aprila počeće se sa kampanjom vakcinacije subotom i nedjeljom gdje će roditelji djevojčica 9-14 godina do kraja ove školske godine moći da tokom vikenda dovedu svoje ćerke i zaštite ih HPV vakcinom.
• Na kraju školske godine, u zavisnosti od iskazanog interesovanja roditelja, možda ćemo biti i u mogućnosti da napravimo i plan vakcinacije djevojaka starijih od 14 godina (uzrasta 15-18, pa potom 19-26 godina) kroz kampanje sustizanja. O tome ćemo blagovremeno obavjestiti javnost, uz napomenu da vakcinacija nakon 15 godine života daje slabije rezultate (u odnosu na vakcinaciju primarne ciljne grupe od 9-14 godina) i da se sprovodi jedino ako ne ugrožava vakcinaciju primarne ciljne grupe i ne utiče (iz finansijskih razloga) na skrining raka grlića materice.
• Na jesen, sa početkom nove školske godine nastavićemo redovni program HPV vakcinacije počev od uzrasta 9 godina (IV razred osnovne škole) ali i vakcinaciju sustizanja starijih uzrasta u skladu sa interesovanjem i mogućnostima.

Ciljevi:

1. da uspostavimo redovan i održiv proces vakcinacije,
2. da sprovodimo što širu vakcinaciju sustizanja djevojčica i djevojaka tokom prve dvije godine od uspostavljanja programa,
3. da uvedemo rodno neutralnu (i djevojčica i dječaka) vakcinaciju u primarnoj ciljnoj grupi,
4. da do 2030. godine postignemo cilj koji je SZO postavila - da 9 od 10 djevojčica vakcinišemo najkasnije do 15. rođendana.

Prepreke/ izazovi u procesu:

• momenat u kome smo uspostavili program nije najpovoljniji (pandemija COVID-19 i problemi sa obuhvatom u MMR vakcinaciji),
• visoka cijena vakcine,
• velika potreba za kontinuiranom edukacijom zdravstvenih radnika da bi ostvarili konzistentnost u porukama i preporukama ljekara na svim nivoima zdravstvene zaštite,
• podreba za jačanjem institucionalne podrške uključivanjem sektora obrazovanja, parlamenta (odbora za zdravstvo, odbora za rodnu ravnopravnost i ženskog kluba skupštine), opštinskih parlamenata i zainteresovanih NVO,
• potreba za još intenzivnijom saradnjom sa medijima.

Vakcinacija jednom dozom

• SZO je u svom ”position paperu“ o HPV vakcinaciji, objavljenom 16. decembra 2022. godine, nakon višegodišnje analize rezultata većeg broja naučnih studija preporučila opciju rasporeda HPV vakcinacije koji podrazumjena imunizaciju sa samo jednom dozom HPV vakcine. Ovakva preporuka bazirana je na rezultatima studija koji ukazuju da jedna doza vakcine daje sličan ili isti nivo zaštite od infekcija visokorizičnim tipovima HPV-a kao raspored vakcinacije sa dvije ili tri doze. Mi smo, prateći preporuke SZO, a i po ugledu na države poput Velike Britanije i Australije koje su takođe usvojile ove preporuke, prešli na vakcinaciju jednom dozom HPV vakcine za uzrast 9-20 godina. Očekujemo da ćemo time dodatno osnažiti proces HPV vakcinacije, jer ovaj pristup pruža značajne prednosti u sprovođenju vakcinacije (jednostavnije zakazivanje, manji broj posjeta zdravstvenom sistemu, lakše prihvatanje vakcinacije) i postizanju većih obuhvata.
• Za djecu koja su primila vakcinu tokom 2022. godine neće biti potrebe za drugom dozom jer jedna doza pruža dovoljan nivo zaštite. Takođe, sva djeca koju vakcinišemo tokom 2023. godine i ubuduće primaće samo jednu dozu. Mi ćemo i dalje pratiti naučne dokaze, preporuke strateške savjetodavne grupa eksperata za imunizaciju SZO, ali i drugih stručnih tijela i javnozdravstvenih institucija u svijetu i ukoliko se u nekoj daljoj budućnosti desi da se ukaže potreba za dodatnom dozom vakcine omogućićemo roditeljima da njihova djeca prime i tu, dodatnu, dozu. Program HPV vakcinacije se evaluira već 15 godina sa sve većim uspjehom u mnogo zemalja u svijetu, pa smo na osnovu tih iskustava i čvrstih dokaza o djelotvornosti vakcine i kreirali ovu preporuku.

Podsjećamo HPV vakcina je:

• vakcina protiv raka, prije svega protiv raka grlića materice;
• vrlo djelotvorna i bezbjedna, što je potvrđeno dugim periodom praćenja primjene (duže od 15 godina, dato preko 270 miliona doza u preko 100 država);
• djelotvornija kada se primjeni u mlađem uzrastu, a može se primjeniti već od 9-og rođendana;
• pruža veoma stabilan nivo zaštite u veoma dugom vremenskom periodu. Nakon više od 15 godina primjene nije utvrđeno opadanje nivoa zaštite;
• dostupna u Crnoj Gori kao HPV9 (devetovalentna) vakcina koja pruža najširu zaštitu od svih do sada dostupnih.
• Štiti od visokorizičnih HPV tipova koji su odgovorni za do 90% slučajeva raka grlića materice;
• omogućena za sve djevojčice uzrasta 9-14 godina;
• u formi jedne doze.